VERTOOG OVER HET PUNCTUM

Roland Barthes

Wislawa Szymborska

Miriam Van hee 

Frank Martinus Arion

Roel Richelieu Van Londersele

INLEIDING.

Psalm

O, hoe gebrekkig sluiten de grenzen van de mensenstaten !

Hoeveel wolken drijven straffeloos over,

hoeveel woestijnzand sijpelt niet van land naar land,

hoeveel steentjes rollen in provocerende sprongetjes

bergafwaarts naar vreemde landouwen.

Wislawa Symborska, Uit de bundel : " Uitzicht met zandkorrel ". (Amsterdam, 1997 )

In zijn ontroerende essay over fotografie " De lichtende kamer" ( Parijs, 1980 ) maakt de Franse structuralist Roland Barthes een belangrijk onderscheid op basis van twee concepten, het studium en het punctum. Met het eerste concept doelt hij op de wetenschappelijke houding om de feiten - wat dit ook moge betekenen - te bekijken en te analyseren. Deze dingen zijn algemeen bekend, en wel binnen het veld van vrijwel iedere wetenschap.

Het tweede concept fascineert me al vele jaren. Met punctum doelt Barthes op het bestaan van kleine feiten,details, onverwachte dingen die het verschil kunnen maken bij onze waarnemingen, en uiteindelijk ons doen en laten bepalen, ook op vlak van wetenschap.

Cultuurwetenschappers kunnen voordeel halen uit dit concept, andere mensen trouwens ook.

In de tekst klinkt het zo. " Dit tweede element dat het studium komt verstoren, noem ik dus het PUNCTUM ; want punctum betekent ook : prik, gaatje, vlekje, sneetje- en bovendien een worp bij het dobbelen. " En dan toegegepast op de fotografie, want daar gaat het boek grotendeels over. " Het punctum van een foto is het toeval dat mij in die foto TREFT ( maar mij ook kwetst, aangrijpt ).

Onvergetelijk is de commentaar van Barthes op een foto van de Nederlandse oorlogsfotograaf Koen Wessing. 

Koen Wessing: Nicaragua, Het leger patrouilleert in de straten, 1979

'Ik begreep vlug genoeg dat haar bestaan (haar "gevoeligheid")

afhankelijk was van de simultane tegenwoordigheid

van twee niet-verbonden bestanddelen ...'

Het analyseschema van Barthes wordt ook overigens ook gehanteerd in het Citéproject van LARA MENNES ( 2009 ) Dit project werd gesteund door de stad Genk, er was een kleine maar mooie tentoonstelling in Brussel, plus een knap boekje over WTS. Spijtig dat dit project niet de aandacht kreeg die het verdiende.  Barthes toegepast op de wijk Winterslag.. het tonen van een foto en geraakt worden door het verlangen om DAAR te gaan wonen. Wat is hier het punctum ?  Waar komen deze huizen en ruimten vandaan ? Hoe zit het nu eigenloijk met de ruimten waar ik nu woon en verblijf ?

ENKELE GEDICHTEN.

Poëzie is ook een bijzonder interessant medium om een punctum op te wekken, een sfeer, een blijvend idee, een onverwacht detail, een nieuwe invalshoek.

In 2002 werden tijdens een speciale viering in het Vlaams Parlement in Brussel een aantal dichters uitgenodigd om wat werk te komen voorlezen.( Poëten in het parlement, Bloemlezing 2002, Uitgeverij Van Halewyck, Leuven, 2002.

De toen mij nog onbekende Nederlands schrijver FRANK MARTINUS ARION ( afkomstig uit Curaçao ) scoorde op die bijzonder  mooie zomeravond met volgend gedicht.

BERICHT UIT HOGERE SFEREN,

ZEGGENDE DAT DICHTERS

KOMEN OVERNEMEN.

Laat

Dat dichters zich voortaan uitspreken

Over zaken van staatsbelang

En dat er geen beslissingen meer ontstaan

Zonder dichters.

Roep alle dichters bijeen.

Niet in dichterlijke congressen, maar in Genève

Bij de eeuwige vredesonderhandelingen

Die niet op gang komen.

In de wereldraden van kerken.

In de NATO, in de UNESCO, in de UNO.

Overal waar gesproken wordt of gevochten.

In alle verenigingen

Zullen er een of meer dichters aanwezig zijn.

Een beslissing genomen zonder een dichter

Zonder de handtekening van een dichter

Zal een besluit van heden af van geen waarde meer zijn.

Volgende dichtersgeneraties

zullen zich bekommeren om vorm.

Hedendaagse dichters moeten spreken als nooit tevoren

Moeten harder zeggen ja en neen

En er zal verboden worden dat er ondichterlijk gesproken

Wordt

Dichters gaan de plaatsen innemen van politici

En economen.

Dichters zullen voortaan de statistieken met de waarheid

In verband brengen

Zoals de politici ten onrechte het dichterwoord censureren.

Na beraad zullen de dichters de statistieken al of niet

Prijsgeven

Er zal geoordeeld worden naar creativiteit en

                                             menselijkheid

met enig voorkeur voor zwart.

We zullen uit uw domme kinderhanden de wereldbollen

                                      overnemen

Opdat gij niet meer overreden wordt

Als kinderen met de speelbal in uw hand

Speelzieken die gij zijt !

Gij burgers hebt er niets van terecht gebracht

En gij zult er ook niets van terecht brengen

En het project van de wereld wordt u voortaan

Voorgoed ontnomen. Luister :

Voortaan hebt gij de dichter maar te volgen.

Op straffe van een totale debacle !

De spanning opgeroepen op basis van ernst en ook de onderhuidse ironie/zelfspot maakt dit gedicht m.i. bijzonder krachtig en uitdagend.

Uit de gelijknamige bundel een geicht over liefde en /of het verlangen ernaar. Gevoel dat iedere mens wel kent.

DONDERDAG

ik zat in de trein die mij bracht

naar de stad waar ik werkte

er gleed een korenveld voorbij

groene bomen stonden vochtig

van de nacht, de lucht leek

door van gogh erbij geschilderd

onbestemd en wispelturig

ik wilde schrijven maar

de woorden kwamen niet

ik dacht aan jou aan het

verband tussen de dingen

dat je niet hier was

maa god weet waar dat ik

daarom de bomen zag

de korenvelden en de lucht

dat alles treurig was

vergankelijk en prachtig.

MIRIAM VAN HEE.

Openbaar vervoer als element van rust in hectische dagen. Gedachten zijn daar meer dan elders en een mens kan dan vrij associaties maken. Weet waarover ze spreekt, ik reis ook viermaal per week met de trein naar het werk.

Media....

ZOEKERTJE

doorsneeburger zoekt

visuele stimulans.

mag zo idioot mogelijk zijn.

n.b. :teeveestations zich onthouden

zo idioot

hoeft het nu ook weer niet.

GUST GILS ( 1924 - 2002 )

Commentaar overbodig.